Jan A.P. Kaczmarek: "Dźwięki płynące z ekranu mają wielką siłę"

29 kwietnia 1953 roku w Koninie przyszedł na świat Jan A.P. Kaczmarek - kompozytor, który napisał muzykę do ponad 70 filmów oraz spektakli teatralnych. Jest trzecim polskim kompozytorem, który otrzymał Oscara.

"Dźwięki płynące z ekranu mają wielką siłę. Ta sama scena z inną muzyką zmienia czasem sens. Są oczywiście filmy, choćby Woody’ego Allena, które niemal nie potrzebują muzyki. Ale są też takie w których odgrywa ona rolę ogromną. W 'Misji' Rolanda Joffe, gdzie padają pytania o najistotniejsze wartości, o winę i pokutę, o moralne dylematy człowieka, muzyka Ennio Morricone pozwalała nie tylko myśleć o tym, lecz również unieść się. A w kinie liczą się emocje. Dopiero głębokie przeżycie ma siłę transformacyjną" - mówił w rozmowie z Barbarą Hollender.

W 1977 roku podczas współpracy z Teatrem Ósmego Dnia założył Orkiestrę Ósmego Dnia, a 2 lata później trafił do Teatru Polskiego w Poznaniu. Pierwsza płyta muzyka, pt. "Music for the End", ukazała się nakładem niezależnej wytwórni rezydującej w Chicago.

W 1988 roku Kaczmarek na stałe wyprowadził się do Los Angeles.

"To, że wylądowałem w Los Angeles kompletnie zdominowanym przez film, w pewnym sensie wymusiło skupienie się na tej dziedzinie. Ameryka zmusiła mnie do ciężkiej pracy nad sobą. Jednocześnie nauczyła mnie szacunku dla różnorodności i  energii różnych kultur" - mówił w rozmowie z Lilianą Śnieg-Czaplewską dla Vivy.

Za muzykę do spektaklu Joanne Akalaitis "Tis Pity She's a Whore" otrzymał nagrodę Drama Desk, przyznawaną przez nowojorskich krytyków teatralnych w 1993 roku.

Z Agnieszką Holland współpracował m.in. przy filmach "Całkowite zaćmienie", "Trzeci cud" czy "Plac Waszyngtona".

"Ma charakter i ma odwagę, to jest dla mnie bardzo ważne. Ma poczucie solidarności, zawsze ludzi ciągnie za sobą. To jest fajne" - mówił o reżyserce w rozmowie z radiową Jedynką.

W 2001 roku za muzykę do "Quo Vadis" Jerzego Kawalerowicza otrzymał nagrodę Orła.

W 2005 roku Jan A.P. Kaczmarek, jako trzeci polski kompozytor w historii, otrzymał Oscara za muzykę do filmu "Marzyciel" Marca Forstera. Jak się okazuje, muzyk przeczuwał, że ma szansę na nagrodę.

"Do filmu brał się znakomity reżyser, Marc Foster, zgromadziwszy gwiazdorską obsadę: Johnny Depp, Kate Winslet, Dustin Hoffman, Julie Christie, Radha Mitchell. [...] Komponować muzykę do tego filmu chcieli najlepsi. Miałem świadomość, że to wyjątkowa szansa, jaka długo może się nie pojawić" - mówił w rozmowie z Wirtualną Polską.

Wydawało się, że największe szanse do otrzymania tego zlecenia, ma James Horner, który był autorem muzyki m.in. do "Titanica". Kompozytor posunął się nawet do wyjątkowego ruchu i zaproponował, że napiszę ścieżkę dźwiękową do filmu w zamian za... jednego dolara. Kaczmarek niemal ekspresowo nagrał jednak w Warszawie demo swojej kompozycji, co okazało się kluczem do sukcesu.

"Naturalnym odruchem było pokazanie, że na pozamerytoryczny 'walor' pracy gratisowej o nieznanym efekcie odpowiedzią powinna być prezentacja, w jakim kierunku ma zmierzać linia muzyczna filmu. Dlatego poleciałem do Warszawy, gdzie z orkiestrą i chórem chłopięcym w ciągu jednego dnia dokonaliśmy demo-nagrania. Zostało natychmiast elektronicznie przekazane wytwórni w Los Angeles tuż przed podjęciem decyzji, kto ma komponować. Moja propozycja zyskała uznanie" - dodał.

W 2020 r. do kin trafił ostatni film, do którego napisał muzykę - "Magnezja" Maćka Bochniaka z Mają Ostaszewską, Andrzejem Chyrą i Dawidem Ogrodnikiem w rolach głównych.

W tym roku Kaczmarek został laureatem Polskiej Nagrody Filmowej Orły 2023 za osiągnięcia życia.

"Jan A. P. Kaczmarek to wielki polski kompozytor, który opuścił ojczyznę. Rozmawiałem z nim dwadzieścia lat temu. Opowiadał mi o tym, jak to jest być w Los Angeles, mieć wiele dzieci, być z żoną, nie znając nikogo i mając dwadzieścia dolarów na koncie. Wtedy napisał pierwszą muzykę, za którą spłacił wszystkie długi... Oscar do filmu 'Marzyciel', a później wiele, wiele polskich filmów. Wrócił do Polski, przywróciliśmy go narodowej kinematografii. Janie, mnóstwo zdrowia i ogromne życzenia od całej Polskiej Akademii Filmowej" - tłumaczył decyzję prezydent Polskiej Akademii Filmowej Dariusz Jabłoński.

Od 2011 roku Kaczmarek organizuje Międzynarodowy Festiwal Filmu i Muzyki "Transatlantyk".

Okazuje się, że kompozytor ma poważne problemy zdrowotne. Cierpi na MSA, czyli zanik wieloukładowy, na tę chorobę do tej pory nie ma żadnego lekarstwa. Można jedynie spowolnić siejące przez nią spustoszenie w organizmie.

"Mój tata nie jest w stanie samodzielnie się poruszać i wymaga pomocy żony i dwóch opiekunów przy wykonywaniu podstawowych czynności, takich jak wstawanie z łóżka czy ubieranie się. Choroba uszkadza zakończenia nerwowe, aż płuca zawodzą. To horror dla nas jako rodziny, patrzeć, jak ten niesamowity człowiek toczy nierówną walkę" - napisała w styczniu 2023 roku córka Anastazja Davis, która założyła zbiórkę na dalsze leczenie i opiekę dla swojego ojca.

Kompozytor drugi raz ożenił się w 2016 roku ze sporo młodszą Aleksandrą, z którą doczekał się syna. Z poprzedniego małżeństwa ma czworo dzieci, w tym córkę Anastazję.

O aktualnym stanie zdrowia muzyka w rozmowie z Plejadą poinformował niedawno Prezes Polskiej Fundacji Muzycznej.

"Aktualnie pan Jan przebywa w szpitalu. Po przebytym zapaleniu płuc jego stan jest trudny. Znajduje się pod opieką lekarzy, wspiera go też najbliższa rodzina" - powiedział Tomasz Kopeć.

Chcąc wesprzeć rodzinę kompozytora w pokryciu kosztów leczenia, w marcu Polska Fundacja Muzyczna uruchomiła zbiórkę pieniężną pod nazwą "Wdzięczni za każdą pomoc". Informacje jak wesprzeć akcje, znajdziecie na stronie fundacji. Koszty są ogromne, a żona muzyka, aby móc się nim opiekować, musiała zrezygnować z pracy.

"Pani Aleksandra bardzo przeżywa chorobę męża. Problemem są finanse, bo opieka nad panem Janem kosztuje od 20 do 30 tys. zł miesięcznie — w zależności od jego stanu zdrowia. Trzeba opłacić opiekunów, urządzenia. Koszty są olbrzymie. Polska Fundacja Muzyczna próbuje finansowo ulżyć rodzinie" - mówi Kopeć.

Podczas festiwalu Marstercard OFF CAMERA, widzowie pokazu specjalnego "Całkowite zaćmienie" - filmu Agnieszki Holland z 1995 roku będą mogli nie tylko podziwiać niezwykły talent aktorski Leonardo DiCaprio, ale także usłyszeć muzykę Jana A.P. Kaczmarka.

Tuż przed projekcją rozmowę z reżyserką między innymi na temat twórczości jednego z najbardziej rozpoznawalnych polskich kompozytorów muzyki filmowej, poprowadzi Grażyna Torbicka. Pokaz odbędzie się 5 maja o godzinie 19.00 w krakowskim Kinie Kijów.