Ella Fitzgerald zmieniła oblicze jazzu i stała się legendą jeszcze za życia. Umiała rozbić szkło swoim głosem?

Ella Fitzgerald urodziła się 25 kwietnia 1917 r. w Newport News (Wirginia). Jej dzieciństwo nie należało do najłatwiejszych. Rodzice rozstali się niedługo po narodzinach córki i żadne z nich nie zarabiało na tyle dużo, by móc zapewnić godne życie Elli - matka była praczką, a ojciec pracował w firmie transportowej. Wreszcie rodzicielka przyszłej wokalistki związała się z portugalskim imigrantem, który miał zapewnić poprawę bytu rodzinie. Wspólnie przeprowadzili się do Yonkers w stanie Nowy Jork, lecz tam również nie udało im się podreperować budżetu.

Pomimo biedy panującej w domu Ella Fitzgerald była pogodnym dzieckiem. Jedną z jej pierwszych pasji był taniec. "Był z niej kawał tancerki, o tak! Była świetną tancerką!" - wspominał Charles Gulliver, jej przyjaciel z młodości. Wspólnie z Ellą często uczył dzieci kroków tanecznych na ulicach miasta, zarabiając w ten sposób swoje pierwsze pieniądze. "Ella i ja wychodziliśmy na ulicę, ćwicząc kroki, a ludzie przystawali i przyglądali się" - opowiadał. Mieli wówczas po 15 lat.

Wraz z tanecznym hobby, w Elli Fitzgerald narodziła się pasja do śpiewu. Otaczała się muzyką i uczyła piosenek swoich największych idoli, do których należeli m.in. Louis Armstrong, Bing Crosby i Connee Boswell.

W 1932 r. nastąpił trudny czas dla 15-letniej wówczas Elli Fitzgerald. Straciła matkę, która odeszła z powodu zawału serca. Młodą wokalistką nie miał się kto zająć - ojczym nie czuł odpowiedzialności za jej wychowanie. Ella opuściła się w nauce, choć wcześniej jej zapał do edukacji był duży. Zaczęła pracować w jednym z domów publicznych, stojąc na warcie przed wejściem. Posądzano ją także o współpracę z mafią. Wreszcie trafiła do sierocińca, a potem do ośrodka dla trudnej młodzieży. Po pewnym czasie uciekła z placówki i przez pewien czas była bezdomna.

Po kilkunastu miesiącach spędzonych na ulicy Ella Fitzgerald zgłosiła się na konkurs młodych talentów. Wówczas nie wiedziała jeszcze, że będzie to moment przełomowy w jej życiu. Zaprezentowała się w męskich butach i za dużej sukience, którą chwilę wcześniej pożyczyła od koleżanki. Jej wizerunek nie przeszkodził jednak w zachwytach - osobom na widowni i jurorom opadły szczęki, gdy zaśpiewała utwory Connee Boswell.

Choć jury nie miało wątpliwości, że to Fitzgerald powinna zwyciężyć w konkursie, impresario Ralph Cooper nie wyraził na to zgody. "Wygląda tak nędznie, że popsuje wizerunek klubu" - rzucił wówczas. Konkursową nagrodą była bowiem możliwość płatnych występów w Apollo Theater przez kolejny tydzień.

Wizerunek Elli Fitzgerald nie pozwolił wówczas młodej wokalistce zwyciężyć w pokazie talentów, jednak udało jej się zwrócić na siebie uwagę kompozytora i pianisty Tiny Bradshawa, który zaproponował jej współpracę. Niedługo później artystka dołączyła do orkiestry swingowej Chicka Webba, a pięć lat później - po śmierci lidera - objęła nad grupą kierownictwo. Zespół zmienił wówczas nazwę na Ella Fitzgerald and Her Famous Orchestra.

W kolejnych latach kariera Elli Fitzgerald zaczęła nabierać tempa. Wokalistka odnosiła niebywałe sukcesy i spełniała swój "amerykański sen". Z ogromnej biedy, w jakiej się wychowywała, udało jej się dostać do śmietanki towarzyskiej, zyskując jednocześnie miano legendy sceny jazzowej. "Byłam bogata i byłam biedna – uwierz mi, lepiej być bogatym" - wyznała w jednym z wywiadów.

Od 1942 r. prowadziła swoją karierę solową. Już wtedy nazywana była przez wielu "Pierwszą Damą Piosenki". Eksperymentowała wówczas z tradycyjnym postrzeganiem jazzu i śpiewała głównie techniką o nazwie scat (w której artyści naśladują odgłosy instrumentów). Przed nią stosował ją m.in. legendarny Louis Armstrong, lecz dopiero Elli udało się spopularyzować ten rodzaj śpiewu, który dziś charakteryzuje wokalistykę jazzową.

W 1956 r. ukazał się pierwszy solowy album Elli, zatytułowany "Ella Fitzgerald Sings the Cole Porter Song Book". Był to początek serii ośmiu płyt "Songbook", która po dziś dzień uznawana jest za najpopularniejszą w karierze artystki. W tym czasie wokalistka zaczęła także występować w ramach większych tras koncertowych. Podróżowała po Europie, a w 1965 r., jako jedna z niewielu zagranicznych artystów, wystąpiła w naszym kraju dla polskiej publiczności.

"Ella Fitzgerald żyła, by śpiewać. Nic innego w jej życiu tyle dla niej nie znaczyło. Śpiewanie było centrum całego jej istnienia, wznosząc ją na szczyt profesji na siedem dziesięcioleci. Jej styl wokalny, powszechnie uznany za probierz doskonałości, był podziwiany za czystość tonu, klarowność dykcji, wyobraźnię harmoniczną i niezwykle subtelne poczucie swingu. Najwidoczniej niepodatna na nieustanne wstrząsy związane z ogłaszaniem nowości, które co jakiś czas przenikały zarówno jazz, jak i popularną muzykę, była w stanie zapełniać wielkie sale koncertowe świata bez względu na panujące prądy" - pisał Stuart Nicholson w biografii Elli Fitzgerald.

W latach 70. popularność tradycyjnego jazzu zaczęła nieco spadać. Ella Fitzgerald odczuła to na własnej skórze, odnosząc coraz mniej sukcesów w branży muzycznej. Z pomocą przyszła jej kampania firmy Memorex, produkującej kasety. Artystka wystąpiła w reklamie, w której jedynie za pomocą swojej precyzji wokalnej i wysokiego dźwięku rozbiła szklany kieliszek do wina. Wielu wątpiło w to, że głos człowieka byłby w stanie dokonać takiego zniszczenia, jednak liczni inżynierowie dźwięku udowodnili, że rozbicie szklanki nie byłoby dla Fitzgerald nieprawdopodobnym wyczynem, zwłaszcza w przypadku wzmocnienia jej wokalu technicznymi udogodnieniami. Nagranie z taśmy Memorex tym bardziej więc było w stanie tego dokonać.

Po słynnej reklamie kaset popularność Elli Fitzgerald ponownie zaczęła rosnąć. Kolejne lata przynosiły następne sukcesy. Artystce udało się sprzedać ponad 40 milionów płyt w całej karierze, a także zdobyć aż 13 prestiżowych nagród Grammy. Miała okazję śpiewać w duetach z legendarnymi artystami. Utwór "Dream a Little Dream of Me", który nagrała razem z Louisem Armstrongiem, dziś zaliczany jest do klasyki muzyki jazzowej.

Pod koniec kariery Pierwsza Dama Piosenki zaczęła mieć problemy z głosem. Koncertowała jednak niemalże do samego końca - jej ostatni publiczny występ miał miejsce w 1993 r. Końcowe lata życia uprzykrzyła jej cukrzyca, która ostatecznie przyczyniła się także do śmierci wokalistki. Wcześniej miała problemy z oddychaniem, sercem, wzrokiem, a nawet amputowano jej nogi. Ostatnie dni spędziła w swoim domu w Beverly Hills, przesiadując w ogrodzie. "Chcę czuć zapach powietrza, słuchać ptaków i śmiechu Alice [wnuczki - przyp. red.]" - mówiła wówczas. Zmarła w wieku 79 lat.